Khám phá Khoa học Cơ bản

Kiến thức khoa học cơ bản là nền tảng quan trọng giúp học sinh hiểu được các hiện tượng tự nhiên, nguyên lý vận hành của thế giới xung quanh. Phần này tổng hợp những kiến thức cốt lõi về vật lý, hóa học và sinh học.

1. Vật lý cơ bản

1.1. Lực và chuyển động

Khái niệm	Định nghĩa	Ví dụ
Lực	Tác động làm vật thay đổi hình dạng hoặc chuyển động	Lực đẩy, lực kéo, lực ma sát
Trọng lực	Lực hút của Trái Đất lên vật	Vật rơi tự do, trái táo rơi
Lực ma sát	Lực cản trở chuyển động giữa hai vật tiếp xúc	Phanh xe đạp, trượt trên băng
Lực đàn hồi	Lực xuất hiện khi vật bị biến dạng, có xu hướng đưa vật về hình dạng ban đầu	Lò xo bị nén, dây cao su bị kéo
Quán tính	Xu hướng của vật duy trì trạng thái chuyển động	Người bị ngã khi xe dừng đột ngột

1.2. Năng lượng và các dạng năng lượng

Dạng năng lượng	Đặc điểm	Ví dụ
Cơ năng	Năng lượng liên quan đến chuyển động và vị trí của vật	Bóng lăn, xe chạy
Nhiệt năng	Năng lượng liên quan đến nhiệt độ	Nước sôi, lửa cháy
Điện năng	Năng lượng do dòng điện tạo ra	Đèn điện, máy tính
Quang năng	Năng lượng ánh sáng	Tia nắng mặt trời
Âm năng	Năng lượng âm thanh	Tiếng nói, âm nhạc

Quá trình truyền nhiệt

1.3. Ánh sáng và Âm thanh

Hiện tượng	Đặc điểm	Ứng dụng
Phản xạ ánh sáng	Ánh sáng đổi hướng khi gặp bề mặt phản xạ	Gương soi, kính chiếu hậu
Khúc xạ ánh sáng	Ánh sáng đổi hướng khi đi qua môi trường khác	Kính lúp, kính viễn vọng
Tán sắc ánh sáng	Ánh sáng trắng tách thành nhiều màu	Cầu vồng, lăng kính
Truyền âm	Âm thanh truyền qua môi trường vật chất	Dây điện thoại, ống nghe
Phản xạ âm	Âm thanh dội lại khi gặp vật cản	Tiếng vang, siêu âm

2. Hóa học cơ bản

2.1. Chất và sự biến đổi của chất

Khái niệm	Định nghĩa	Ví dụ
Chất tinh khiết	Chất chỉ chứa một loại phân tử	Nước tinh khiết, vàng ròng
Hỗn hợp	Hợp phần gồm nhiều chất khác nhau	Không khí, đồ uống
Dung dịch	Hỗn hợp đồng nhất gồm chất tan trong dung môi	Nước muối, nước đường
Biến đổi vật lý	Biến đổi không làm thay đổi bản chất của chất	Nước đá tan, sắt nóng chảy
Biến đổi hóa học	Biến đổi tạo ra chất mới	Sắt rỉ, đường cháy

2.2. Một số chất thông dụng

Chất	Đặc điểm	Ứng dụng
Nước (H₂O)	Không màu, không mùi, không vị, dạng lỏng ở nhiệt độ thường	Uống, tắm, nấu ăn, làm mát
Oxy (O₂)	Khí không màu, không mùi, chiếm 21% không khí	Hô hấp, đốt cháy vật liệu
Muối ăn (NaCl)	Tinh thể màu trắng, vị mặn	Bảo quản thực phẩm, nấu ăn
Axit axetic (CH₃COOH)	Có mùi đặc trưng, vị chua	Giấm ăn, bảo quản thực phẩm
Carbon dioxide (CO₂)	Khí không màu, nặng hơn không khí	Nước ngọt có ga, bình cứu hỏa

2.3. Hóa học và cuộc sống

Hiện tượng	Giải thích	Ứng dụng
Sự cháy	Phản ứng giữa chất với oxy, tỏa nhiệt và ánh sáng	Đun nấu, sưởi ấm
Sự hô hấp	Phản ứng giữa thức ăn với oxy trong cơ thể, tạo năng lượng	Hoạt động sống của sinh vật
Sự ăn mòn	Phản ứng giữa kim loại với không khí, nước	Sắt rỉ, đồng xanh
Sự lên men	Phản ứng chuyển hóa đường thành rượu và CO₂	Làm bánh mì, rượu, bia
Sự quang hợp	Phản ứng tạo đường từ CO₂ và nước nhờ ánh sáng	Cây xanh tạo oxy và thức ăn

3. Sinh học cơ bản

3.1. Cấu trúc và chức năng của sinh vật

Cấu trúc	Chức năng	Ví dụ
Tế bào	Đơn vị cơ bản của sinh vật	Tế bào da, tế bào máu
Mô	Nhóm tế bào cùng chức năng	Mô cơ, mô thần kinh
Cơ quan	Nhiều mô làm việc cùng nhau	Tim, phổi, não
Hệ cơ quan	Nhóm cơ quan cùng chức năng	Hệ tiêu hóa, hệ hô hấp
Cơ thể	Tất cả các hệ cơ quan hoạt động cùng nhau	Con người, động vật

3.2. Phân loại sinh vật

Nhóm	Đặc điểm chính	Ví dụ
Vi khuẩn	Đơn bào, không có nhân chuẩn	Vi khuẩn đường ruột
Thực vật	Tự tổng hợp chất dinh dưỡng, không di chuyển	Cây tre, cây lúa
Động vật không xương sống	Không có cột sống	Giun đất, ốc sên
Động vật có xương sống	Có cột sống	Cá, ếch, chim, người
Nấm	Không quang hợp, hấp thụ dinh dưỡng từ môi trường	Nấm rơm, nấm mèo

3.3. Quá trình sống của sinh vật

Quá trình	Mô tả	Ví dụ
Hô hấp	Lấy oxy, thải CO₂	Người thở, cá thở bằng mang
Dinh dưỡng	Lấy chất dinh dưỡng từ môi trường	Người ăn, thực vật quang hợp
Sinh sản	Tạo ra cá thể mới	Đẻ trứng, đẻ con, nảy mầm
Phát triển	Thay đổi từ nhỏ đến trưởng thành	Nòng nọc thành ếch
Thích nghi	Thay đổi để phù hợp với môi trường	Lạc đà thích nghi sa mạc

Quá trình nảy mầm và phát triển của hạt

4. Bài tập ứng dụng

Bài tập 1: Vật lý

Xác định lực tác động trong các tình huống sau:

1. Quả táo rơi từ cây xuống đất
2. Xe đạp phanh gấp trên đường
3. Bóng nảy lên khi chạm đất
4. Thuyền di chuyển khi chèo
5. Nam châm hút đinh sắt

Đáp án

1. Trọng lực
2. Lực ma sát
3. Lực đàn hồi
4. Lực đẩy
5. Lực từ

Bài tập 2: Hóa học

Phân biệt biến đổi vật lý và biến đổi hóa học trong các hiện tượng sau:

1. Đun nóng nước đến sôi
2. Đốt giấy thành tro
3. Làm đông đá
4. Sắt bị gỉ
5. Bẻ gãy cành cây

Đáp án

1. Biến đổi vật lý (nước vẫn là nước, chỉ thay đổi trạng thái)
2. Biến đổi hóa học (giấy chuyển thành tro, khí - chất mới)
3. Biến đổi vật lý (nước đông thành đá, vẫn là H₂O)
4. Biến đổi hóa học (sắt kết hợp với oxy tạo thành oxit sắt)
5. Biến đổi vật lý (thành phần hóa học không thay đổi)

Bài tập 3: Sinh học

Xếp các sinh vật sau vào nhóm thích hợp:

1. Cá heo
2. Rắn
3. Tôm
4. Cây xương rồng
5. Nấm men

Đáp án

1. Cá heo: Động vật có xương sống (lớp thú)
2. Rắn: Động vật có xương sống (lớp bò sát)
3. Tôm: Động vật không xương sống (lớp giáp xác)
4. Cây xương rồng: Thực vật (hạt kín)
5. Nấm men: Nấm (vi nấm)

---

Kiến thức khoa học cơ bản không chỉ giúp học sinh đạt điểm cao trong kỳ thi mà còn giúp các em hiểu rõ hơn về thế giới xung quanh. Việc liên hệ các kiến thức này với thực tiễn sẽ giúp học sinh ghi nhớ lâu hơn và áp dụng hiệu quả.